Bir Kıyafet Sadece Bir Kıyafet Mi?
Yoksa ardında yüzyılları aşan ekonomik savaşlar, ekolojik yıkımlar ve insan emeğinin gölgede kalan tarihi mi saklı? Melida Tüzünoğlu’nun romanı Her Şey Konuşacak’ın izinden giderek, modanın bilinmeyen yüzünü keşfediyoruz. İşte tekstilin, kapitalizmin ve insanlığın kaderini değiştiren 8 dönüm noktası!
1. Derilerden İpeklere: İlk Kumaşların Doğuşu ve Tarımın Karanlık Mirası
İnsanlığın avcı-toplayıcı döneminde, hayvan derileri en ilkel kıyafet formuydu. Ancak tarıma geçişle birlikte işler değişti! Keten, yün ve pamuk, giyinmenin merkezine oturdu. Başlangıçta her şey sürdürülebilirdi… Ta ki Sanayi Devrimi’nin vahşi çarkları dönmeye başlayana kadar. Buhar makineleriyle seri üretime geçen tekstil sektörü, köylüleri fabrikalara mahkûm etti ve insan emeğini standart bir hammaddeye dönüştürdü. Bugün milyonlarca insanın ‘fast fashion’ köleleri olarak fabrikalarda çalışmasının temelinde, işte bu tarihsel kırılma yatıyor!
2. Bir Anlaşmayla Osmanlı’yı Bitiren İngiliz Kumaşları
Baltalimanı Anlaşması (1838), Osmanlı’nın ekonomik bağımsızlığına atılan en büyük kazıktı! O döneme kadar imparatorluk, kendi kumaşlarını üreten dev bir tekstil ekonomisine sahipti. Ancak İngiltere, bu pazara sınırsız erişim hakkı kazanınca ne oldu dersiniz? Osmanlı’nın binlerce yıllık dokumacıları işsiz kaldı, yerel kumaşlar yok olup tarihe karıştı. Fabrikalaşan İngiliz tekstili, sömürgelerden gelen hammaddelerle Osmanlı’yı boğdu. Bugün neden kıyafetlerimizin etiketlerinde ‘Made in Bangladesh’ veya ‘Made in China’ yazdığını hiç düşündünüz mü? İşte bu süreç, küresel üretim ağlarının ilk adımıydı.
3. Angora Keçilerinden Lüks Kumaşlara: Bir Hayvan Türünün Sonu
18. yüzyılda Ankara Keçisi’nin tüyleri, Avrupa aristokrasisinin gözdesi haline geldi. İpek gibi yumuşak ve dayanıklı olan bu tiftik, lüks kumaşların ana hammaddesi oldu. Ancak aşırı üretim nedeniyle ekosistem bozuldu, keçi popülasyonu azaldı. Osmanlı’nın yerel ticaret dengesi çöktü. Doğa artık insan ihtiyacı için değil, sanayi için sömürülmeye başlandı. Bugün hala birçok lüks markanın etik üretim yapmadığını biliyor muydunuz? Keçi yerine işçiler, tiftik yerine insan emeği sömürülüyor!
4. Modanın Kapitalizme Teslim Oluşu: Artık Kimse İhtiyacı İçin Giyinmiyor!
1900’lerin başında kıyafetler yalnızca işlevsel bir ihtiyaç olarak görülüyordu. Ancak sanayi devrimi ve kapitalizmin yükselişiyle ‘giyinmek’ kimlik meselesine dönüştü. Moda, sosyal sınıfları belirleyen en büyük faktör haline geldi. Markalar doğdu, gösteriş kültürü patladı. Haute couture bir statü göstergesiyken, fast fashion sıradan insanlara da “modaya uyma” fırsatı sundu. Ancak bu değişim ne pahasına gerçekleşti? Bugün moda sektörü, gezegenin en büyük çevre kirleticilerinden biri konumunda. Giydiğiniz kıyafet, gezegeni öldürüyor olabilir!
5. “Göründüğün Kadar Varsın” Çağı: Instagram Modası Nasıl Dünyayı Çöpe Çevirdi?
Sosyal medyanın etkisiyle kıyafetler artık bir kimlik aracı olmaktan çıktı, geçici birer ‘tüketim nesnesine’ dönüştü! İnsanlar artık sadece bir fotoğraf için kıyafet alıyor ve sonra çöpe atıyor! Hızlı moda markaları her hafta yeni koleksiyon çıkararak tüketimi körüklüyor. Her saniye bir kamyon dolusu giysi çöpe gidiyor. Moda artık uzun ömürlü değil; kullan-at kültürü her şeyi ele geçirdi. Peki ama sadece kıyafetleri mi atıyoruz, yoksa yaşadığımız gezegeni de çöpe mi gönderiyoruz?
6. “Pamuk Masum Değildir!” – Aral Gölü’nü Yok Eden Beyaz Altın
Bir kot pantolon üretmek için tam 7.500 litre su harcanıyor. Bu, bir insanın 7 yıl boyunca içeceği su miktarına eşdeğer! Sovyetler Birliği, pamuk üretimini artırmak için 1960’lardan itibaren Aral Gölü’nü besleyen nehirleri kuruttu. Sonuç? Dünyanın dördüncü en büyük gölü, bugün neredeyse tamamen yok oldu. Binlerce insan evsiz kaldı ve ekosistem dönüşü çok zor olan bir çöküş dönemine girdi. Antroposen çağı başladı. Pamuk üretimi uğruna doğa feda edildi! Bugün ‘sürdürülebilir moda’ adı altında satılan ürünlerin çoğu bir pazarlama yalanı. Peki gerçekten doğaya zarar vermeden giyinmek mümkün mü?
7. Bangladeş’te 2 Dolara Çalışan İşçiler: Moda Endüstrisinin Karanlık Yüzü
Bugün giydiğiniz tişörtü kim üretiyor? Bangladeş, Hindistan ve Vietnam’daki işçiler… Peki nasıl bir koşulda? Çocuk işçiler, açlık sınırında maaşlarla çalıştırılıyor. Fabrikalar yanarken binlerce işçi ölüyor. Hızlı moda, emeği sömürerek milyar dolarlık markalar yaratıyor. Yüksek moda ve fast fashion fark etmeksizin tüm endüstri, insan emeğini en ucuz şekilde kullanmaya programlanmış durumda.
8. Her Şey Konuşacak: Giysilerimiz Bize Ne Anlatıyor?
Melida Tüzünoğlu’nun Her Şey Konuşacak adlı romanı, moda tarihinin bu kanlı ve sömürü dolu sayfalarını giysilerin ağzından anlatıyor. Giysilerin nasıl bir tarih taşıdığını hiç düşündünüz mü? Tekstil endüstrisinin politik ve ekonomik sistemle nasıl iç içe geçtiğini anlamaya hazır mısınız? Bu kitabı okuduktan sonra alışveriş yaparken iki kez düşüneceksiniz!
